DINAMIKA KESENIAN TARI GANDRUNG DI AFDELING BANYUWANGI TAHUN 1890-1930
Abstract
This research is the dynamics of the Gandrung dance in Afdeling Banyuwangi from 1890-1930. The problem statement in this research is 1. How did the Gandrung Banyuwangi dance appear? 2. How was the condition of the Gandrung Banyuwangi dance in 1890-1930? 3. What influenced the Gandrung dance influence for the Banyuwangi people in 1890-1930 ?The method of this study used the historical method consisting of: heuristic, criticism, interpretation, and historiography. The approach used is a socio-cultural one. The analytical tools to obtain the substance needed in the research consist of Homi K Bhabha’s theory of hybridity and Edward W. Said’s theory of orientalism. The resultsshowed there was a change in the art of the Gandrung dance in Afdeling Banyuwangi from 1890-1930. These changes consist of: changes in the function of Gandrung dance from ritual dance to profane dance in performing arts, a change in costumes that significantly converges to the aesthetics of the Gandrung dancer's costume based on the manifestation of the resulting attractiveness, and a change in the musical instruments of the Gandrung dance art orchestra from simple become more complex. Incidentally, the art of the Gandrung dance creates an economic impact on the Gandrung dance artists and society. Politically, the identity bias of the Gandrung Banyuwangi dance is distorted by the profanity of the Gandrung dance from Banyuwangi. Gandrung Poem became a medium for the struggle of Banyuwangi artists to fight Dutch colonialism by using resistance reporting through “gending podo nonton”. The fading of the traditional grip on the Gandrung dance has made this art able to exist in the realm of art.Keywords: Afdeling Banyuwangi; Dutch Colonialism; Gandrung Dance; Identity Bias; Profanism
References
Anoegrajekti, Novi, “Podo Nonton dan Seblang Lukinto: Membaca Lokalitas dalam Ke-Indonesiaan”. Kajian Linguistik dan Sastra, 22[2], Desember 2010.
Anoegrajekti, Novi et.al., “Babad Blambangan: Sejarah Perlawanan Budaya Lokal dan Identitas”. dalam makalah “Naskah Kuno sebagai Sumber Ilmu Pengetahuan dan Peradaban Nusantara: Memperteguh Kebhinekaan dan Memperkuat Restorasi Sosial, Seminar International Pernaskahan Nusantara 2017”. Surakarta: Universitas Sebelas Maret, 25-26 September 2017.
Arifin, Winarsih P, Babad Blambangan, (Yogyakarta: Ecole Francaise d’Extreme-Orient & Yayasan Bentang Budaya, 1995).
Bhabha, Homi K. Location Of Culture. (London & New York: Routledge. 1994).
Bleeker, P. “Nieuwe Bijdragen Tot De Kennis Der Bevolkingstatistiek Van Java”. Bijdragen Tot De Taal-. Land-en Volkenkunde Van Nederlandsch-Indie, 16, 1869.
Cahen, Mathew Isaac. “Indonesian Performance arts In The Netherlands 1913-1944”, Bart Barendregt & Els Bogaerts, recollecting Resonances: Indonesian-Dutch Musical Encounters, (Leiden: Brill, 2014).
Citragatra, Serat Sritanjung Lugontho. (Rogojampi: [Tanpa Penerbit], 1898), diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doeloe (BTD).
De Locomotief. 56e Jaargang. No. 82. Selasa, 9 April 1907.
___________. 58e Jaargang. No. 252. Senin, 1 November 1909.
___________. No. 111. Liste jaargang. Kamis, 15 Mei. 1902.
De Preanger-Bode: Goedkoopste Dagblad Van Java. 10 Jaargang. no. 60. Senin, 12 Maret 1905.
Djawa. Tijdschrift uitgeven door het Java-Instituut. G. Kolff & Co. Weltevreden. [1], 1922.
Eck, R. Van. “Schetsen Van Het Eiland Bali”. Tijdschrift voor Neederland's Indie. Jaargang 9. Lands-Printerij: Koninklijke Bibliotheek, Vol. 2[7], 1880.
Endrayadi, Eko Crys; Nawiyanto. “Berjuang Dengan Melodi: Musik Banyuwangian Sebagai Media Revitalisasi Identitas Using”. Journal Patrawidya. Vol. 20[3], 2019.
Geuns, M. Van. “De Gewestelijke Tentoonstelling Te Bondowoso”. Dalam Koran Soerabaiasch-Handelsblad [a]: Staat-En Letterkundig Dagblad Van Nederlandsch-Indie. 50 Jaargang. Kamis, 22 Mei 1902.
Gottschalk, Louis. Mengerti Sejarah. Terj; Nugroho Notosusanto. Jakarta: Yayasan Penerbit Universitas Indonesia. 1969.
Jr, W. Stortenbeker, Jr, W. “Uitgegeven Door Het Bataviaasch Genootschap Van Kunsten En Wetenschappen”. Tijdschift Vook Indische Taal-, Land-en Volkenkunde. Vierde serie. Deel V. Batavia: M. Nijhoff, 1864.
Koloniaal Verslag Van 1891, “Cultures In Nederlansch Oost-Indie. I Koffiecultuur”, dalam Premie Van De Indische Mercuur, 1892.
Kunst, J. & Kunst, C. J. A., De Toonkunst Van Bali: Beschouwingen Over Oorsprong En Beinvloeding, Composities, Notenschrift En Instrumen, (Batavia: Druk G. Kolff & Co., Weltevreden, 1925).
Kuntowijoyo, Pengantar Ilmu Sejarah, (Yogyakarta: Tiara Wacana, 2018).
Laporan Pemerintah Daerah, Eenige Mededeelingen Omtrent Banjoewangie. dalam Bijdragen Tot De Taal-. Land-En Volkenkunde/ Journal Of The Humanities And Social Sciences Of Southeast, 13[1], 1866.
Laporan Pigeud TBG. LXIX/1929, 30 Mei 1927 (dialihbahasakan oleh Pitoyo Boedhi Setiawan dalam “Pembahasan Tentang Penelitian di Blambangan”, (Banyuwangi: [Tanpa Penerbit], 1994).
Lekkerkerker, C. “Balambangan”. De Indische Gids: Tevens Nieuwe Serie Van Het Tijdschrift Voor Nederlandsch-Indie. Vijf En Veertigste Jaargang; II Aflevering VII-XII. Amsterdam: J. H. De Bussy. A0. 1923.
Margana, Sri, Ujung Timur Jawa 1763-1813: Perebutan Hegemoni Blambangan, (Yogyakarta: Pustaka Ifada, 2012).
Nawiyanto, “Nature Concervation in a Frontier Region of Java during the Colonial and Early Post-Colonial Periods”, Archipel: Ếtudes Interdisciplinaires Sur Le Monde Insulindien, 96, 2018.
Nieuwe Rotterdamsche Courant. 83 Jaargang. No. 190. Minggu, 11 Juli 1926.
Nuriansyah; et.al. “Dari Besuki ke Bondowoso: Perkembangan kawasan frontier terakhir di Jawa 1800-1930”.
Historiography: Journal of Indonesian History and Education. Vol. 2[4], 2022.
Nurullita, Hervina. “Stigmatisasi Terhadap Tiga Jenis Seni pertunjukan Di Banyuwangi: Dari Kreativitas budaya Ke Politik”. Journal Kajian Seni. Vol. 1[1], 2015.
Orkes dan Penari Gandrung Bali dalam Pasar Malam di Surabaya tahun (antara 1905-1906), Koleksi Kurkdjian. KITLV 180268. Surabaya 1905-1906. [online] dalam http://hld.handle.net/1887.1/item:839294, diakses pada tanggal 10 Oktober 2021.
Ottolander, T. & Koninklijke Bibliotheek. “Programma voor het Congres van net Java-Instituut: Beschermheer Zijne Excellentie de Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indie”. Te Houden Te Bandoeng Van 17-19 Juni 1921.
Overzichtskart en bladwijzer der Afdeeling Banjoewangi 1892-1893. Topografische Inrichting In Nederlandsch-Indie (Batavia). [online] dalam http://hdl.handle.net/1887.1/item:2017172, diakses pada tanggal 20 Oktober 2022.
Padmo, Sugijanto. “Perpindahan Penduduk Dan Ekonomi Rakyat Jawa, 1900-1980”. Humaniora. No. 12, 1999.
Pigeaud, Th, “Stukken Betreffende het Onderzoek in Blambangan: Verslag van de Reis van Dr. Pigeaud In April en Mei 1927”. dalam Tijdschrift Voor Indische Taal-. Land-en Volkenkunde. Vol. 69, 1929, diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doeloe (BTD).
Pigeaud, Th. Javaanse Volksvertoningen: Bijdrage Tot De Beschrijving Van Land En Volk. Batavia: Volkslectuur-N.E.I 1938.
Raffles, Thomas S. The History Of Java. (Yogyakarta: Narasi, 2008).
Rouffaer, G. P.; Krom, N. J. “Beeldende Kunst In Nederlandsch-Indie”. Bijdragen Tot De Taal-. Land-en Volkenkunde Van Nederlandsch-Indie. Vol. 89, 1932.
Said, Edward W. Orientalisme: Menggugat Hegemoni Barat dan Mendudukan Timur Sebagai Subjek. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. 2010.
Scholte, Joh. “Gandroeng Van Banjoewangi”. Djawa: Tijdschrift Van Het Java-Instituut Solo. Jaargang VII. 1927.
Singodimayan, Hasnan., et.al. Gandrung Banyuwangi. Banyuwangi: Dewan Kesenian Blambangan. 2003.
Soerabaiasch Handlesblad. 78ste Jaargang. No. 218. Jumat, 26 September 1930.
Soerabaiasch Handlesblad. Staat-En Letterkundig Dagblad Van Nederlandsch-Indie. 54 Jaargang. No. 30. Senin, 5 Februari 1906.
Staatsblad Van Nederlandsch-Indie Over Het Jaar 1889. Batavia: Landsdrukkerij. 1890.
Staatsblad Van Nederlandsch-Indie Over Het Jaar 1890. Batavia: Landsdrukkerij. 1891.
Staatsblad Van Nederlandsch-Indie Voor Het Jaar 1869. Batavia: Bruining & Wijt. 1870.
Stoppelaar, J. W. D. Balambangansch Adatrecht. Koninklijke Bibliotheek, Leiden: H. Veenman & Zonen-Wageningen. 1927.
Sudarsono. Tari-tarian Indonesia 1. Jakarta: Direktorat Jendral Kebudayaan. 2004.
Sudjana, I Made. Nagari Tawon Madu: Sejarah Politik Blambangan Abad XVIII. Bali: Larasan-Sejarah. 2001.
Verslagen Der Javaansche Cultuurcongres 1918-1921, Uitgave Van Het Java-Instituut Weltevreden. Ind. STUD qu. 448, diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doeloe (BTD).
Veth, P. J. Java: Geographisch, Ethnologisch, Historisch, Vol. III. Haarlem: De Erven F. Bohn. 1882.
Volkstelling 1930, Voorloopige Uitkomsten 1e Gedeelte Java En Madura; Preliminary Results Of The Census Of 1930 In The Netherlands East-Indies Part I Java And Madura, Departement Van Landbou, Nijverheid En Handel. (Bataviacentrum: Landsdrukkerij, 1931).
Wessing, Robert. “A Dance of Life: The Seblang of Banyuwangi. Indonesia”. Source: Bijdragen tot de Taal-. Land-en Volkenkunde. Vol. 155[4], 1999.
Widjaja, Raden Soera, Gandroeng Lan Gamboeh. (Betawi: Koninklijke Gouvernement Betawi. 1907), diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doloe (BTD).
Wolbers, Paul A. “Gandrung and Angklung From Banyuwangi: Remnants Of a Past Shared With Bali”. Asian Music. Vol. 18[1], 1986.
Anoegrajekti, Novi et.al., “Babad Blambangan: Sejarah Perlawanan Budaya Lokal dan Identitas”. dalam makalah “Naskah Kuno sebagai Sumber Ilmu Pengetahuan dan Peradaban Nusantara: Memperteguh Kebhinekaan dan Memperkuat Restorasi Sosial, Seminar International Pernaskahan Nusantara 2017”. Surakarta: Universitas Sebelas Maret, 25-26 September 2017.
Arifin, Winarsih P, Babad Blambangan, (Yogyakarta: Ecole Francaise d’Extreme-Orient & Yayasan Bentang Budaya, 1995).
Bhabha, Homi K. Location Of Culture. (London & New York: Routledge. 1994).
Bleeker, P. “Nieuwe Bijdragen Tot De Kennis Der Bevolkingstatistiek Van Java”. Bijdragen Tot De Taal-. Land-en Volkenkunde Van Nederlandsch-Indie, 16, 1869.
Cahen, Mathew Isaac. “Indonesian Performance arts In The Netherlands 1913-1944”, Bart Barendregt & Els Bogaerts, recollecting Resonances: Indonesian-Dutch Musical Encounters, (Leiden: Brill, 2014).
Citragatra, Serat Sritanjung Lugontho. (Rogojampi: [Tanpa Penerbit], 1898), diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doeloe (BTD).
De Locomotief. 56e Jaargang. No. 82. Selasa, 9 April 1907.
___________. 58e Jaargang. No. 252. Senin, 1 November 1909.
___________. No. 111. Liste jaargang. Kamis, 15 Mei. 1902.
De Preanger-Bode: Goedkoopste Dagblad Van Java. 10 Jaargang. no. 60. Senin, 12 Maret 1905.
Djawa. Tijdschrift uitgeven door het Java-Instituut. G. Kolff & Co. Weltevreden. [1], 1922.
Eck, R. Van. “Schetsen Van Het Eiland Bali”. Tijdschrift voor Neederland's Indie. Jaargang 9. Lands-Printerij: Koninklijke Bibliotheek, Vol. 2[7], 1880.
Endrayadi, Eko Crys; Nawiyanto. “Berjuang Dengan Melodi: Musik Banyuwangian Sebagai Media Revitalisasi Identitas Using”. Journal Patrawidya. Vol. 20[3], 2019.
Geuns, M. Van. “De Gewestelijke Tentoonstelling Te Bondowoso”. Dalam Koran Soerabaiasch-Handelsblad [a]: Staat-En Letterkundig Dagblad Van Nederlandsch-Indie. 50 Jaargang. Kamis, 22 Mei 1902.
Gottschalk, Louis. Mengerti Sejarah. Terj; Nugroho Notosusanto. Jakarta: Yayasan Penerbit Universitas Indonesia. 1969.
Jr, W. Stortenbeker, Jr, W. “Uitgegeven Door Het Bataviaasch Genootschap Van Kunsten En Wetenschappen”. Tijdschift Vook Indische Taal-, Land-en Volkenkunde. Vierde serie. Deel V. Batavia: M. Nijhoff, 1864.
Koloniaal Verslag Van 1891, “Cultures In Nederlansch Oost-Indie. I Koffiecultuur”, dalam Premie Van De Indische Mercuur, 1892.
Kunst, J. & Kunst, C. J. A., De Toonkunst Van Bali: Beschouwingen Over Oorsprong En Beinvloeding, Composities, Notenschrift En Instrumen, (Batavia: Druk G. Kolff & Co., Weltevreden, 1925).
Kuntowijoyo, Pengantar Ilmu Sejarah, (Yogyakarta: Tiara Wacana, 2018).
Laporan Pemerintah Daerah, Eenige Mededeelingen Omtrent Banjoewangie. dalam Bijdragen Tot De Taal-. Land-En Volkenkunde/ Journal Of The Humanities And Social Sciences Of Southeast, 13[1], 1866.
Laporan Pigeud TBG. LXIX/1929, 30 Mei 1927 (dialihbahasakan oleh Pitoyo Boedhi Setiawan dalam “Pembahasan Tentang Penelitian di Blambangan”, (Banyuwangi: [Tanpa Penerbit], 1994).
Lekkerkerker, C. “Balambangan”. De Indische Gids: Tevens Nieuwe Serie Van Het Tijdschrift Voor Nederlandsch-Indie. Vijf En Veertigste Jaargang; II Aflevering VII-XII. Amsterdam: J. H. De Bussy. A0. 1923.
Margana, Sri, Ujung Timur Jawa 1763-1813: Perebutan Hegemoni Blambangan, (Yogyakarta: Pustaka Ifada, 2012).
Nawiyanto, “Nature Concervation in a Frontier Region of Java during the Colonial and Early Post-Colonial Periods”, Archipel: Ếtudes Interdisciplinaires Sur Le Monde Insulindien, 96, 2018.
Nieuwe Rotterdamsche Courant. 83 Jaargang. No. 190. Minggu, 11 Juli 1926.
Nuriansyah; et.al. “Dari Besuki ke Bondowoso: Perkembangan kawasan frontier terakhir di Jawa 1800-1930”.
Historiography: Journal of Indonesian History and Education. Vol. 2[4], 2022.
Nurullita, Hervina. “Stigmatisasi Terhadap Tiga Jenis Seni pertunjukan Di Banyuwangi: Dari Kreativitas budaya Ke Politik”. Journal Kajian Seni. Vol. 1[1], 2015.
Orkes dan Penari Gandrung Bali dalam Pasar Malam di Surabaya tahun (antara 1905-1906), Koleksi Kurkdjian. KITLV 180268. Surabaya 1905-1906. [online] dalam http://hld.handle.net/1887.1/item:839294, diakses pada tanggal 10 Oktober 2021.
Ottolander, T. & Koninklijke Bibliotheek. “Programma voor het Congres van net Java-Instituut: Beschermheer Zijne Excellentie de Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indie”. Te Houden Te Bandoeng Van 17-19 Juni 1921.
Overzichtskart en bladwijzer der Afdeeling Banjoewangi 1892-1893. Topografische Inrichting In Nederlandsch-Indie (Batavia). [online] dalam http://hdl.handle.net/1887.1/item:2017172, diakses pada tanggal 20 Oktober 2022.
Padmo, Sugijanto. “Perpindahan Penduduk Dan Ekonomi Rakyat Jawa, 1900-1980”. Humaniora. No. 12, 1999.
Pigeaud, Th, “Stukken Betreffende het Onderzoek in Blambangan: Verslag van de Reis van Dr. Pigeaud In April en Mei 1927”. dalam Tijdschrift Voor Indische Taal-. Land-en Volkenkunde. Vol. 69, 1929, diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doeloe (BTD).
Pigeaud, Th. Javaanse Volksvertoningen: Bijdrage Tot De Beschrijving Van Land En Volk. Batavia: Volkslectuur-N.E.I 1938.
Raffles, Thomas S. The History Of Java. (Yogyakarta: Narasi, 2008).
Rouffaer, G. P.; Krom, N. J. “Beeldende Kunst In Nederlandsch-Indie”. Bijdragen Tot De Taal-. Land-en Volkenkunde Van Nederlandsch-Indie. Vol. 89, 1932.
Said, Edward W. Orientalisme: Menggugat Hegemoni Barat dan Mendudukan Timur Sebagai Subjek. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. 2010.
Scholte, Joh. “Gandroeng Van Banjoewangi”. Djawa: Tijdschrift Van Het Java-Instituut Solo. Jaargang VII. 1927.
Singodimayan, Hasnan., et.al. Gandrung Banyuwangi. Banyuwangi: Dewan Kesenian Blambangan. 2003.
Soerabaiasch Handlesblad. 78ste Jaargang. No. 218. Jumat, 26 September 1930.
Soerabaiasch Handlesblad. Staat-En Letterkundig Dagblad Van Nederlandsch-Indie. 54 Jaargang. No. 30. Senin, 5 Februari 1906.
Staatsblad Van Nederlandsch-Indie Over Het Jaar 1889. Batavia: Landsdrukkerij. 1890.
Staatsblad Van Nederlandsch-Indie Over Het Jaar 1890. Batavia: Landsdrukkerij. 1891.
Staatsblad Van Nederlandsch-Indie Voor Het Jaar 1869. Batavia: Bruining & Wijt. 1870.
Stoppelaar, J. W. D. Balambangansch Adatrecht. Koninklijke Bibliotheek, Leiden: H. Veenman & Zonen-Wageningen. 1927.
Sudarsono. Tari-tarian Indonesia 1. Jakarta: Direktorat Jendral Kebudayaan. 2004.
Sudjana, I Made. Nagari Tawon Madu: Sejarah Politik Blambangan Abad XVIII. Bali: Larasan-Sejarah. 2001.
Verslagen Der Javaansche Cultuurcongres 1918-1921, Uitgave Van Het Java-Instituut Weltevreden. Ind. STUD qu. 448, diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doeloe (BTD).
Veth, P. J. Java: Geographisch, Ethnologisch, Historisch, Vol. III. Haarlem: De Erven F. Bohn. 1882.
Volkstelling 1930, Voorloopige Uitkomsten 1e Gedeelte Java En Madura; Preliminary Results Of The Census Of 1930 In The Netherlands East-Indies Part I Java And Madura, Departement Van Landbou, Nijverheid En Handel. (Bataviacentrum: Landsdrukkerij, 1931).
Wessing, Robert. “A Dance of Life: The Seblang of Banyuwangi. Indonesia”. Source: Bijdragen tot de Taal-. Land-en Volkenkunde. Vol. 155[4], 1999.
Widjaja, Raden Soera, Gandroeng Lan Gamboeh. (Betawi: Koninklijke Gouvernement Betawi. 1907), diakses dari: Arsip Perpustakaan Banyuwangi Tempoe Doloe (BTD).
Wolbers, Paul A. “Gandrung and Angklung From Banyuwangi: Remnants Of a Past Shared With Bali”. Asian Music. Vol. 18[1], 1986.
Published
2023-04-16
How to Cite
SAURI, Sofyan.
DINAMIKA KESENIAN TARI GANDRUNG DI AFDELING BANYUWANGI TAHUN 1890-1930.
Historia, [S.l.], v. 6, n. 1, p. 58-73, apr. 2023.
ISSN 2774-9932.
Available at: <https://jurnal.unej.ac.id/index.php/JH/article/view/37613>. Date accessed: 18 may 2024.
doi: https://doi.org/10.19184/jh.v6i1.37613.
Section
Articles
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
